गत शैक्षिक सत्रमा सरस्वती प्राथमिक विद्यालयमा जम्मा पाँच जना विद्यार्थी भर्ना भए । तीमध्ये पनि दुई जनाले पछि अर्कै विद्यालय रोजे । विद्यार्थी सङ्ख्या शून्यतिर झरेपछि विद्यालयको अस्तित्व नै सङ्कटमा पर्यो । काठेखोला गाउँपालिका–७ रेशस्थित सो विद्यालय बन्द हुने स्थितिमा पुग्यो । अर्को विद्यालयमा गाभिनुपर्ने भयो
गाउँछिमेकको विद्यालय हट्ने कुराले स्थानीयवासीको मन कुँडियो । अघिल्लो पुस्ताको मेहनत र योगदान खेर जाने देखेर गाउँले निराश बने ।
दैलोको विद्यालय नचलेपछि पढ्न टाढा जान बाध्य बालबालिकाको पीडाले छोयो । अभिभावकको पनि मर्का बुझे । अझैपनि विद्यालय जोगाउन सकिन्छ की भनेर स्थानीयवासी लागिपरे । विद्यालय बचाउने जुक्ति निकाले । गाउँको सर्वपक्षीय भेला बस्यो । बन्दको मुखमा पुगेको विद्यालयलाई हरहालतमा जोगाउनेतिर भेलामा एकमत बन्यो । विद्यालयको दिगो व्यवस्थापन र पढाइको गुणस्तर सुधारमा स्थानीयवासी कस्सिए ।
जनप्रतिनिधिलगायत सामाजिक अगुवाले स्थानीयवासीको प्रयासमा आड र ढाडस दिए । एक वर्षको अन्तरालमा अहिले विद्यालयको मुहार बदलिएको छ । यसअघि कक्षा पाँचसम्म चलेको विद्यालयको स्तर घटाएर कक्षा तीनसम्म मात्र सञ्चालन गरिएपनि शून्यतिर ओरालो लागेको विद्यार्थी सङ्ख्या बढेर ४७ पुगेको छ ।
विद्यार्थीले अङ्ग्रेजी माध्यममा पढ्न पाएका छन् । “विद्यालय बन्दै हुन आँटेको थियो, विद्यार्थी नै नभएपछि नचाहेर पनि अन्य विद्यालयसँग एकीकरण गर्नै पथ्र्यो”, प्रधानाध्यापक भीमबहादुर थापाले भन्नुभयो, “समुदायको पहलमा विद्यालय जोगिएको छ ।”
अङ्ग्रेजी माध्यमसँगै विद्यालयले सिकाइमैत्री वातावरण दिएपछि पढ्न अन्यत्र गएका बालबालिका पनि सोही विद्यालयमा पुनः फर्केका छन् । अभिभावकको चाहना बुझेर विद्यालयको भौतिकसँगै शैक्षिक सुधारमा व्यवस्थापन समिति र शिक्षक खटिएका छन् ।
विद्यालयको आर्थिक सङ्कट टार्न अभियान चलाइएको छ भने शैक्षिक र व्यवस्थापकीय सुधारका लागि शिक्षा समिति, आर्थिक समितिलगायत क्रियाशील छन् । विद्यालयलाई आर्थिकरूपमा उकास्न अभियान थालिएको आर्थिक संयोजक थमबहादुर थापाले बताए ।
विद्यालय सङ्कटमा फसेपछि स्थानीय साँघखोला–रातापहरा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले यही वर्ष रु दुई लाख सहायता उपलब्ध गराएको थियो । “गाउँको विद्यालय समस्यामा परेपछि वनको बैठक राखेर तत्कालै रु दुई लाख दिने निर्णय गर्र्यौँ”, समूहका अध्यक्ष नारायणप्रसाद शर्माले भने । उनले व्यक्तिगत रूपमासमेत रु ५० हजारको अक्षयकोष विद्यालयमा खोले ।
यस्तै वडाध्यक्ष प्रेम लामिछानेले पनि अक्षयकोषमा रु २५ हजार सहयोग गर्नुभएको छ ।
अहिले अक्षयकोषमा रु एक लाख २५ हजार जम्मा भएको छ । वडा र गाउँपालिकामार्फत विद्यालयको भौतिक पूर्वाधार निर्माण र शैक्षिक क्रियाकलापमा सघाइने वडाध्यक्ष लामिछानेले बताए । “स्थानीयवासी नकस्सिएका भए विद्यालय रहने थिएन, वडाकै अर्को परोपकार प्रावि पनि यसरी नै बन्द हुनबाट जोगिएको छ”, उनले भने ।
विद्यालयले विद्यार्थीलाई खाजा, पोशाक उपलब्ध गराउने गरेको छ । अभिभावकले आलोपालो गरेर विद्यालयमै आई खाजा आफैँ बनाएर विद्यार्थीलाई खुवाउँछन् ।
शिक्षा विकास तथा समन्वय एकाइ बागलुङका प्रमुख कुष्मराज उपाध्यायले विद्यालय सुधारमा समुदायको योगदान अपरिहार्य रहेको बताए । उनले विद्यार्थी घटेपछि एकीकरणको अभियान चलिरहेका बेला विद्यालय जोगाउन समुदायले गरेको अगुवाइ प्रशंसनीय रहेको उल्लेखगरे । “शिक्षा बिग्रिए सबै बिग्रन्छ, शिक्षालाई जगैदेखि सुधार्नुपर्छ”, उनले भने , “ठूलो भवन, कक्षाकोठा मात्र भएर पनि नहुने रहेछ, मुख्य कुरा विद्यालयमा सिकाइमैत्री वातावरण छ, छैन हेर्नुपर्छ ।”
विसं २०४६ मा स्थापना भएको सो विद्यालयमा दुई दरबन्दी, एक राहत र चार निजी स्रोतका शिक्षक छन् । दरबन्दी कम हुँदा विद्यालयलाई अतिरिक्त आर्थिक भार छ । प्रधानाध्यापक थापाका अनुसार अझै पनि विद्यालय रु. चार लाख घाटामा छ । “शैक्षिक वातावरणमा आएको सुधारले विद्यालयप्रति अभिभावक र विद्यार्थीको भरोसा बढेको छ, अब आर्थिक र व्यवस्थापकीयरूपमा मजबुत पार्नुपर्ने आवश्यकता छ”, उनले गुनासो गरे ।
