
यस वर्षको एसईई परीक्षाको नतिजा सार्वजनिक भएसँगै विभिन्न कोणबाट बहस र टिप्पणी सुरुभएका छन् । गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष करिब १४ प्रतिशतले बढेर ६१.८१ प्रतिशत परीक्षार्थीलेग्रेड प्राप्त गर्नुले विशेषगरी सामाजिक सञ्जाल र केही शिक्षाविद्हरूबीच तरंग ल्याएको छ । प्रधानमन्त्रीले परीक्षाको नतिजा प्रकाशित हुनु भन्दा एक साता अघि नै यस वर्ष ६० देखि ६४ प्रतिशत नतिजा आउने उद्घोष गर्नु र पछि सोही हाराहारीमा नतिजा आउनुले उनको दबाबमा नतिजा बढाइएको भन्ने तर्कहरू समेत सुनिएका छन्।
शिक्षाविद् डा. मीनबहादुर शाहीले प्रधानमन्त्रीको निर्देशनमा नम्बर थपेर उत्तीर्णदर बढाइएको आरोप नै लगाउनुभएको छ ।उनको तर्क छ, "अघिल्लो वर्ष झण्डै ४८ प्रतिशत मात्रै उत्तीर्ण भएपछि प्रधानमन्त्रीले शिक्षकहरूलाई गाली गरे, परीक्षा बोर्डका अध्यक्षलाई पेलियो, त्यही भएर उत्तीर्णदर झण्डै ६२ प्रतिशत पुर्याइयो । शिक्षा सुधार भएर होइन, नभए बिदा हड्ताल चल्यो,विद्यार्थी पढ्न पाएनन्, कसरी एकै वर्षमा झण्डै १४ प्रतिशत उत्तीर्णदर बढ्यो? यो अचम्मकै कुराहोइन र?" प्रधानमन्त्रीले लोकप्रियताका लागि यस्तो गरेको उनको भनाइ छ ।
यद्यपि, अर्कोतर्फ प्रधानमन्त्रीलले अनलाइन कक्षाहरू सञ्चालन गरेर विद्यार्थीहरूलाई तयारीगराएको र त्यसैको परिणाम स्वरूप नतिजामा सुधार आएको दाबी पनि गरेका छन् । तर, प्रधानमन्त्रीले भनेको जस्तो कुनै बृहत् अनलाइन कक्षा सञ्चालन भएको र हजारौं विद्यार्थीजोडिएको कुरा प्रमाणित हुन सकेको छैन ।
यी सबै बहस र आरोप–प्रत्यारोपबीच एउटा महत्त्वपूर्ण प्रश्न उठ्छ: के हरेक वर्ष एसईईको नतिजाएउटै आउनुपर्छ भन्ने अपेक्षा गर्नु तर्कसंगत छ?
विद्यार्थीको व्यक्तिगत भिन्नता र नतिजामा यसको प्रभाव
मेरो करिब तीन दशकको शिक्षण अनुभवले स्पष्ट पार्छ कि हरेक वर्ष एसईईमा सामेल हुने विद्यार्थीहरू फरक हुन्छन् । उनीहरूको पारिवारिक, सामाजिक, सांस्कृतिक पृष्ठभूमि, पूर्व सिकाइस्तर, सिकाइ क्षमता, र सिकाइ वातावरण समेत फरक फरक हुन्छ । यस्तो अवस्थामा हरेक वर्षएउटै नतिजाको अपेक्षा गर्नु आफैँमा हास्यास्पद होइन र? फरक परिवेश र फरक विद्यार्थीहरूबाटएउटै नतिजाको अपेक्षा गर्नु विद्यार्थीहरूको व्यक्तिगत भिन्नतालाई नबुझेको वा बुझ्न नचाहेको संकेत हो ।
एउटै नतिजा आउनका लागि त समय, परिवेश, पृष्ठभूमि, वातावरण सबै कुरा एउटै हुनु आवश्यकपर्छ । यस्तो कुरा त कारखानामा एउटै मानकमा उत्पादन भएका वस्तुहरूबाट मात्र अपेक्षा गर्नसकिन्छ, मानव मस्तिष्क र सिकाइ प्रक्रियामा होइन । यसबाहेक, परीक्षा केन्द्रको वातावरण,उत्तरपुस्तिका परीक्षणमा संलग्न जनशक्ति र निर्देशनको भूमिका पनि नतिजामा थोरै भए पनिप्रभाव पार्छ ।
कक्षा १२ को नतिजा र एसईईको भिन्नता
कक्षा १२ को नतिजामा भने केही हदसम्म समान प्रवृत्तिको अपेक्षा गर्न सकिन्छ, तर त्यसमा पनिविद्यार्थीहरूले विद्यालय परिवर्तन गर्ने, सिकाइ वातावरण, अध्ययन गर्ने विषय, अध्यापन गर्नेशिक्षकहरू, परीक्षा केन्द्र र परीक्षकहरू फरक हुन जाँदा नतिजामा फेरबदल हुन्छ नै । तर, मेरो अनुभवले हरेक वर्षको एसईई नतिजा एउटै वा उत्कृष्ट आउनै पर्ने भन्ने कुरा गर्नु विद्यार्थी,उनीहरूको पृष्ठभूमि वा पाठ्यक्रमलाई नै नबुझेको भन्ने ठान्छु ।
नतिजा वृद्धिका कारण र भावी सम्भावना
यो पक्का हो कि जुन वर्ष विद्यार्थीहरूको सिकाइ स्तर र क्षमता राम्रो हुन्छ, त्यो वर्ष निश्चितरूपमा नतिजा राम्रो आउँछ । एक शिक्षक भएको हैसियतले यो कुरा हामी पहिले नै भन्न सक्छौं। मेरो विद्यालयको हकमा यस वर्ष नतिजा केही बढ्ने कुरा ग्यारेन्टी नै थियो किनकि यस वर्षराम्रा विद्यार्थीहरू थिए ।
म भन्न सक्छु, विद्यार्थीहरूको आनीबानी, घरपरिवारको वातावरण, र विद्यालयको सिकाइवातावरण बिग्रिएन भने आउने वर्षको पनि हाम्रो विद्यालयको एसईई नतिजा बढ्छ । केहीप्रतिशत विद्यालयले दिने थप सिकाइ कार्यक्रमले पनि यसमा योगदान गर्छ, यसमा दुई मत छैन । तर, हरेक वर्ष नतिजा उत्कृष्ट आउनै पर्ने भन्ने कुरा मेरो अनुभवले मान्दैन र स्वीकार्दैन ।
निष्कर्ष र भावी मार्ग
अतः, एसईई नतिजा विश्लेषण गर्दा एकपक्षीय भेरिएबललाई मात्र आधार मानेर विश्लेषण गरेरहुँदैन । धेरै भेरिएबलको आधार लिनु पर्छ । जिम्मेवार व्यक्ति, शिक्षाविद्, शिक्षक, बुद्धिजीवी,अभिभावक लगायत सरोकारवाला निकायहरू सबैले जिम्मेवार भएर सोच्न, बुझ्न र विश्लेषण गर्नुपर्दछ । अनि मात्र आफ्नो विचार र तर्कको प्रयोग उचित र वैध हुन्छ । कुनै पनि शैक्षिकनतिजाको विश्लेषण गर्दा समग्र परिस्थितिलाई ध्यानमा राख्नु अपरिहार्य छ । केवल उत्तीर्ण प्रतिशतलाई मात्र आधार मानेर गरिने टिप्पणीले शैक्षिक यथार्थलाई पूर्ण रूपमा प्रतिनिधित्व गर्दैन