त्रिभुवन विश्वविद्यालय (त्रिवि) का कुलपति तथा प्रधानमन्त्रीसंग नियुक्ति पत्र बुझेपछि पत्रकारले सोधेको प्रश्नमा व्यक्त उपकुलपतिको विचार विस्तृतमाः
त्रिविको खस्कदो साख कसरी जोगाउनु हुन्छ ? हजुरको योजना कस्तो छ ?
त्रिविको साख जानुका तीनओटा कारण छन् । पहिलो शैक्षिक पात्रो तयार गरेर कार्यान्वयन गर्न सकेका छैनौं । पठनपाठन समयमा सकेका छैनौं । दोस्रो कुरा परीक्षा समयमा गरेपनि नतिजा समयमा सार्वजनिक गरेका छैनौं । यी दुइटा महत्त्वपूर्ण कारण विद्यार्थी अभिभावकमा साख गुमाएका छौं । तेस्रो सहायक कारण पाठ्यक्रम अद्यावधिक छैन । हाम्रो पाठ्यक्रम बजारको अनुरुप अद्यावधिक गर्न सकेका छैनौं । यी कारण त्रिवि प्रति आकर्षण घट्न गएको हो कि भन्ने लागेको हो । तर पनि अझै पनि नेपालको उच्च शिक्षामा ७५ देखि ८० (कुनै वर्ष ७५ कुनै वर्ष ८०) प्रतिशत भार त्रिविको छ । नेपालको उच्च शिक्षामा न्यूनतम त्रिविको कन्टिव्युसन ७५ प्रतिशत छ । यसकारण एउटा चार वर्षको प्रोग्राम लाई ५– ६ वर्ष लाग्ने र अर्को कुरा पढाइ सकेपछि पनि नतिजा समयमा नहुने हाम्रो शिक्षा अभिभावक विद्यार्थी र देशका लागि महंगो पर्न गएको हो । त्यसकारण नेपालका विद्यार्थी बढी विदेशिएका हुन् । अन्य कारण पनि छन् तर विशेषगरी छिमेकी मुलुकमा तुलनात्मक रुपमा सस्तो पर्छ त्यसकारण छिमेकी मुलुकमा विद्यार्थी पढ्न गएका हुन् ।
विद्यार्थी टिकाउन के गर्नुहुन्छ ?
पोखरा विश्वविद्यालयमा उपकुलपति हुँदा पनि यहि समस्या थियो । विद्यार्थी टिकाउन मेरो अनुभवका आधारमा भन्नु पर्दा पोखरा विश्वविद्यालयमा शैक्षिक क्यालेण्डरलाई ट्रयाकमा ल्याए, समयमा परीक्षाफल निकाले, कोर्स अद्यावधिक गरे, विद्यार्थी ओइरो लाग्यो । यहाँ पनि त्यही गर्छु ।
त्रिविमा विद्यार्थी धेरै छन् कसरी व्यवस्थापन गर्नुहुन्छ ?
व्यवस्थापनमा साइज समस्या होइन । हाम्रो उद्देश्यमा व्यवस्थापनको समस्या हो । भिसि भनेको हाकिम होइन । भिसि उच्च शिक्षाको मेनेजर हो । भिसिले हाकिम भन्दा संस्थाको व्यवस्थापन मेनेजरको रुपमा गर्नुपर्छ । साइज जत्रो भएपनि सही व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।
रेक्टर रजिस्टार डिन भागबण्डामा नियुक्ति गर्ने गरिएको छ अब कसरी गर्नुहुन्छ ? तपाईंलाई पनि पार्टीको ट्याग लागेको छ अब के गर्नुहुन्छ ?
तीनओटा रेक्टर रजिस्टार भिसी एकेडेमिक र व्यवस्थापकीय र प्रशासकीय क्षमताका आधारमा नियुक्ति गर्नुपर्छ । यथार्थमा हिजो सानोदेखि माथिसम्म भागबण्डा थियो । त्रिवि जस्तो ठुलो संस्थामा राजनैतिक समन्वय र व्यालेन्स मिलाउन जरुरी छ । तर म यो विचारमा छु पार्टीले भिसिको अनुकुल भए पनि नभए पनि पठाउन चलन थियो । त्यो तरिकाले विश्वविद्यालय चलाउन सकिँदैन । त्यसमा प्राज्ञिक र पोलिटिकल रुपमा संयोजन गरेर लैजान जरुरी छ । यसरी भागबण्डामा जानु हुँदैन । भिसिले आफ्नो टिम बनाउन पाउनु पर्छ भन्ने पक्षमा म छु । यो विषय मलाई नियुक्त गर्ने प्रधानमन्त्रीलाई पनि यही भनेको छु । अन्तर्वार्तामा पनि यही भनेको छु । त्यो बाहेक अरु डिन क्याम्पस चिफ र विभागीय प्रमुख प्रणालीगत रुपमा गर्नुपर्छ भनेको छु । प्रणालीगत रुपमा गर्दा भोलिको डिन को हुन्छ भन्ने निश्चित हुन्छ ।
राजनैतिक ट्याग त लागेको छ नि ?
म राजनैतिक रुपमा कहीँ एक्टिम मान्छे होइन । कही राजनैतिक भाषण गरेको छैन । तपाईँ पत्रकारले पनि देख्नु भएको छ । म त्यस्ते होइन । आस्था र विश्वास हुन्छ । चर राजनैतिक एक्टिम अर्को कुरा हो । एकेडेमिक रुपमा राजनैतिक मान्छे हो भन्ने छैन ।
पोखरा विश्वविद्यालयमा हुँदा रजिष्टार कसरी नियुक्त गर्नु भो ?
पोखरामा सबै राजनैतिक भागबण्डा थियो । भागबण्डामा नियुक्त गर्दा दलप्रति उत्तरदायी हुन्छ । मैले गरेको भए म प्रति हुन्थ्यो ।
सरलाई पनि माओवादीले दवाव दिँदैनन्
त्यसरी म पोखराको भिसी भएको थिइन । मैले अहिले पनि फ्रि हेण्ड एकेडेमिकल्ली विश्वविद्यालय चलाउन दिने भए मात्र एक्सेप्ट गर्छु भनेको छु । तपाईंले फ्रि हेण्ड चलाउनुहुन्छ भन्ने विश्वासले भिसि दिएको प्रधानमन्त्रीले पनि भन्नु भएको छ । उहाँले पोखरा विश्वविद्यालयमा पनि तपाईंले हाम्रो कुरा सुन्नु भएन अनि दिएको भन्नु भएको छ ।
त्रिवि दलको पकड भएको विश्वविद्यालय फ्रि हेण्ड चलाउन दिन्छन् भन्ने लाग्छ ?
जति राम्रो भिसि भए पनि भिसि एक्लैले विश्वविद्यालय सुधार गर्न सक्दैन । त्रिविको अहिलेको वातावरण सुधार गर्न प्रमुख पार्टीको कोअपरेसन नभए केही लाग्दैन । सबैभन्दा मेजर पार्टीसंग छलफल गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ । म प्रमुख दलसंग छलफल गर्छु । त्रिवि बिग्रियो भने देशै बिग्रन्छ । हाइलेवलमा जान्छु । भातृ संगठनको हस्तक्षेपले विश्वविद्यालय चल्दैन भन्छु । त्रिवि नबनेसम्म देशको उच्च शिक्षा सुध्रिँदैन । अर्को कुरा अचम्म लाग्दो छ । हामीले उच्च शिक्षाको टोटलमा १९ अर्ब सरकारले खर्च गर्छ । उच्च शिक्षाको नाममा गत वर्ष एक खर्ब विदेशिएको छ । यो वर्ष ६ महिनामा ६० अर्ब गएको छ । अब उच्च शिक्षा सुधार्ने अर्को दृष्टिकोणमा भुक्तानी सन्तुलनका रुपमा हेर्नुपर्छ । सरकारले २० अर्ब लगानी गर्छ भने २० प्रतिशत कमसेकम इन्डिया जाने मात्र रोक्न सक्यौं भने आम्दानी पनि बढ्छ ।
अबको चार वर्षमा त्रिविलाई कहाँ पुर्याउने परिकल्पना गर्नु भएको छ ?
बनाउने भन्दा पनि मेरो प्राथमिकता भनेको सुधार गर्ने हो । शैक्षिक वातावरणको सुधार । शैक्षिक क्यालेण्डर कार्यान्वयन गर्ने । परीक्षा समयमा गर्ने । नतिजा समयमा गर्ने भन्नलाई यो सानो छ, सजिलो छ । तर प्रशासनिक क्षेत्रमा ठुलो चुनौती छ । यति मात्र गर्न सकेमात्र विदेश जाने र उच्च शिक्षाको लागत घटाउन सकिन्छ । ७० प्रतिशत त्रिविको लगानी वेष्टेज छ । लागत खर्च मात्र हेर्ने हो भने एउटा विद्यार्थीलाई राज्यको लाखौं लगानी छ । चार वर्से प्रोग्राम सक्न पाँच ६ वर्ष लाग्छ । यसले गर्दा विश्वविद्यालयको लागत बढ्छ । पहिलो परीक्षा प्रणालीमा सुधार, शैक्षिक क्यालेण्डर कार्यान्वयन गरेर शैक्षिक कार्यक्रम ट्रयाकमा काम गर्छु ।, यति मात्र गर्न सके पनि विश्वविद्यालयमा सुधार हुन्छ । जसले गर्दा समयमा नै सकिन्छ । समयमै परीक्षा र नतिजा सार्वजनिक हुन्छ भन्ने विश्वास भयो भने छिमेकी मुलुकमा पढ्न जाने विद्यार्थीलाई रोक्न सकिन्छ ।
